Poreklo flamenka
Umetnost flamenka se odnosi, sa jedne strane, na umetnost koja obuhvata ples, pevanje i sviranje na gitari, a sa druge, na poseban stil života andalužanskog naroda. Umetnost flamenka je takođe izraz sazrevanja čoveka. Kroz sadržaje kojima se bavi i forme kroz koje se izražava, dočarava nam uslovljenost, dinamičnost i ritmičnost tog sazrevanja, prepuna je otkrića.
Flamenko nije baš uvek pravilno shvaćen. Jer, obično ljudi flamenko vezuju samo za ples. Mnogi odlazeći u barove gde se izvodi flamenko dolaze da bi gledali ples i uglavnom nemaju interesovanja za muziku i da slušaju pevača. Flamenko je u suštini prvo glas odnosno pevanje pa tek onda ples, gitara i ostalo. U suštini malo je onih koji znaju šta je flamenko odnosno gde i kako je sve počelo.
POREKLO FLAMENKA
Šta je flamenko? Gde i kada je nastao? Kako je sve počelo?
Ime flamenko se nije koristio do otprilike 1837 godine. Postoje više teorija o samom nastanku imena, ali ne može se sa sigurnošću tvrditi kako je ime nastalo.
Jedna teorija govori da je naziv nastao od Arapske reči “Fellah mengu” što znači seljak begunac. Druga teorija govori da se flamenko povezuje sa “ciganinom”, opisan kao neuhranjen, sa tankim i dugim nogama, obučenim u uske pantalone, sa kitnjastom majicom jarkih boja podsećajući na pticu sličnog imena-Flamingo. Treća teorija i možda najverovatnija zasnovana je na radu George Borrows, pisac iz 18-og veka i autor knjige “The Zincali”. Knjiga govori o Španskim ciganima i često se preporučuje onima koji su zainteresovani da nauče više o njihovoj kulturi. Ona surovo, iskreno i šokantno govori o njihovom stilu života, običajima i njihovoj muzici. Borrows kako je pisao, kada se kaže “ciganin” to se odnosi na Flamance i Germane. Posle proterivanja Mavara i Jevreja, određeni delovi Andaluzije su ostali skoro nenastanjeni pa je to nateralo Kralja Karlosa III 1767 godine da od Bavarskog avanturiste Pukovnika Thurriegel zatraži da okupi šest hiljada jakih radnika iz Germanije i Flandrije. Svaki od njih bi dobio stoku, ovce, pa čak i finansijsku pomoć da obradjuju zemlju kako bi naselili one delove Andaluzije koja je ostala pusta nakon proterivanja Mavara i Jevreja sa tog područja. Međutim, Vlada Germanije i Flandrije je bila protiv toga da se odrekne vrednih građana pa je pukovnik bio prinuđen da sakupi šest hiljada takozvanih ološa i lutalica. Ipak, angažovana masa se ubrzo umorila od novog načina života i vratila se lutanju, krađama i prosjačenju. Špancima, posebno siromašnijoj populaciji koje su često bile žrtve ovih lutajućih grupa, oni su postali poznati kao “Germani” i “Flamenkosi”. Od 1830 godine izraz German je isčezao, a Flamenko je počeo da se koristi pri opisivanju ciganske kulture. Nekoliko godina kasnije izraz je ostao da se koristi i za muziku koja se izvodila. Na području Andaluzije kao centra susreta kultura formirala se flamenko kultura. Mnogi različiti narodi su bili nastanjeni u Andaluziji i svi su ostavili svoj uticaj. Andaluzija je bila pod vlašću Mavara skoro 800 godina i njihov uticaj na tom području je bio jak do 15. veka ali nije promenio osnovne karakteristike muzike andalužanskih starosedelaca, nego ih je učvrstio. U tom periodu pored Mavara su bile nastanjeni i Hrišćani, Rimljani, Grci i Jevreji koji su takođe uticali na flamenko kulturu. Flamenko muzika nije nastala od Cigana kao što mnogi ljudi veruju, oni su bez sumnje dali veliki doprinos i nezaboravan trag u umetnosti flamenka, ali to jeste muzika koja je nastala u srcu Andaluzije. Cigani, poznati kao Hitanos (Gitanos), govorili su jezik kalo (calo) čija su plemena nakon vekovnih lutanja kroz centralnu Evropu ušla u Andaluziju u 15. veku. Nakon osvajanja Hrišćana, Mavari i Jevreji su bili naterani da odu iz Španije. Oni koji su ostali su odvedeni u planinska područja kao što su Sakramonte u Granadi. To je bilo vreme kada su stotine Muslimana, Jevreja, Cigana bili prognani jer nisu hteli da postanu katolici i da govore pravilan španski jezik, a takođe i da promene stil života jer su živeli uglavnom nomadski, siromašno, na poljima, a oni koji su ostali su živeli u pećinama noseći sa sobom muziku. Imali su posebnu ideju o tome kakva treba da bude muzika, oduvek zastupajući slobodu improvizacije i virtuoznost. Njihova muzika se razlikovala od španske nacionalne muzike budući da su bili prezirani od strane pojedinaca ali i društva, te su zadržali jednostavan, introvertan način života. Njihova muzika bila je izraz siromaštva, lične tuge i samosažaljenja, što ujedno predstavlja i osnovne teme vezane za dva ciganska neostvarena sna o zdravlju i slobodi. Andaluzija je bila bogato i plodno tlo kome su Cigani pored već izmešanog uticaja različitih kultura, usvojivši elemente starosedelaca i drugih pridošlih stanovnika, dodali svoje obeležje. U pećinama Granade, Sakramonteu, rađao se flamenko kao izraz siromaštva, gladi, želje za slobodom, životom i ostvarenjem individualnosti. Rađao se kao izraz odbijenosti, odbačenosti, straha, tuge, samosažaljenja i besa. Forma muzike koju znamo kao flamenko je bila skrivena mnogo stotina godina, sve do ranog 19. veka, vreme kada su prvi pevači bili prepoznati i kada on počinje da bude spektakl. Tokom ranog 19.veka , flamenko pevanje se uglavnom odvijalo u porodičnim okruženjima. Pevalo se na zabavama, venčanjima ili sahranama. Mnogi pevači su proizašli iz Sevilje iz oblasiti Trijana i to je bez ikakve sumnje cantar flamenka. Oko 1840-1850 godine “Café Cantatos” –kafei i barovi gde se izvodio flamenko su postali popularni. To su bili kafei koji su predstavljali flamenko za publiku koja bi ih čašćavala za izvedbu. To je bio period kada su cigani i gačo pevači shvatili da mogu da imaju redovnu zaradu od umetnosti koju je malo ljudi poznavalo pre toga. Ti kafei su kasnije okrivljavani za uništavanje “Cante Jondo” izvornog flamenka. Klubovi i kafei su angažovali pevače da svoje pevanje izvode svako veče u određeno vreme, ali Cigani (pevači) nisu voleli i niti su hteli da im se kaže gde i kada treba da nastupe kao i koji stil treba da predstave. Mnogi koji su poštovali izvorni i čist flamenko su kritikovali da ti kafei uništavaju njegovu čistoću. Ti kafei su trajali oko 60 godina od otprilike 1850-1910 godine i taj period je poznat kao “Zlatno doba flamenka”. Do 1910 godine većina tih kafea su bili zatvoreni ili se u njima izvodila druga vrsta zabave. 1922. godine, dva čoveka uz pomoć drugih, su odlučili da organizuju takmičenje u palati Alhambra u Granadi, kako bi “Cante Jondo” vratili na svoje mesto. To su bili Španski kompozitor Manuel De Falla i Federico Garcia Lorca. Posle tog perioda nastaje period izvođenja flamenka na sceni. Najbolji igrači u to vreme su oformili flamenko trupe i putovali po Španiji izvodeći flamenko spektakle.Izvori:
Brayant T. (2006): Flamenco-An Englishman’s passion, Publidisa, Sevilla
Vukadinović M. (2002): Između tišine i usklika FLAMENKO, Futura, Novi Sad